@ Bart Cockx
Ik ben geen fabricant van touwen, maar heb in mijn studies wel al meermaals materiaalkundige vakken gehad (mijn bachelor-minor was in materiaalkunde), en ik vind dat je een paar vreemde beweringen doet. Ik heb geen specifieke studies naar touwen, dogbones (van setjes dus) of van bandlussen/slings uitgevoerd dus kan niets zeggen met 100% zekerheid, maar ik denk dat je er op sommige vlakken naast zit en zeker als het over materialen gaat waar mensen in gaan hangen en mogelijks hun leven van laten afhangen vind ik dat gevaarlijk en wil ik toch even reageren (al zit ik er misschien niet overal krak op).
In mijn minor materiaalkunde deed ik vooral metaalkunde, en ik heb slechts enkele vakken over polymeren gehad. Wat ik wel nog weet, is dat ALLE synthetische vezels onderhevig zijn aan UV degradatie, al zij het in verschillende mate en sommige slechts verwaarloosbaar degraderen. Maar dus, degradatie hangt af van welke vezel het is, en zeker ook de tijdsduur dat het aan UV is blootgesteld. Je kan vezels ook UV-stabiliseren maar dat laat ik even achterwege. UV degradatie manifesteert zich in polymeren meestal (ik herhaal, meestal, dit hangt ook van type polymeer af) door wat we noemen 'fibre embitterement'. Dit heeft als resultaat dat je een verlies aan tensile strength hebt, m.a.w. de treksterkte (=spanning) waarbij je materiaal faalt. Jouw opmerking dat je verlies aan kracht verwaarloosbaar is bij UV-blootstelling, klopt dus volgens mij niet (ook is het verlies aan sterkte ipv kracht - ik zeg dit niet om betweterig over te komen maar moest je hierover nog iets willen opzoeken is de technische term 'treksterkte' of 'uts/ultimate tensile strength' en niet 'kracht'). Je zegt dus dat touwen hun statische treksterkte na jaren UV-blootstelling niet afneemt, maar dit klopt volgens mij gewoon niet. Ook statische slings zien dus serieus af door UV-licht. Je zegt ook dat touwen hun elasticiteit verliezen over tijd. Dat klopt wel, maar dit heeft niet met UV-blootstelling te maken. Alle polymeren verliezen hun elasticiteit over tijd en worden statischer, ook al ligt dat touw al 10 jaar in een donkere kast.
Met blootstelling aan UV zou je niet alleen een verlies aan treksterkte hebben, ook een krimpen van de oppervlaktelaag en een kleurvervaging zouden moeten UV-blootstelling typeren. Dat krimpen heb ik nog niet waargenomen, maar de kleurvervaging heb ik al honderden keren gezien in rappel-lijnen.
Ik heb zelf geen wetenschappelijke cijfers berekend of experimenten uitgevoerd hiervoor, maar het feit dat ik afgebleekte prussiktouwtjes aan relais in de Alpen soms met mijn handen kan doortrekken/scheuren, zegt me dat wat ik denk wel eens kan kloppen met de theorie die ik me meen te herinneren.
Maar de UV-degradatie hangt dus ook van het soort materiaal af. Polyesters degraderen niet zoveel door UV. Nylon of polyamide toch al aanzienlijk wat en polyethylenen en polypropylenen die kunnen er al helemaal niet tegen. Wat jullie als klimmer ook gaan kennen is Kevlar (moderne prussiktouwtjes zijn soms uit Kevlar tegenwoordig), dat is eigenlijk para-aramide. Kevlar is gelijkaardig met nylon en is zelfs sterker UV-sensitief dacht ik, niet goed dus. Kevlar is ook moeilijk te UV-stabiliseren, iets wat touw-fabricanten wel doen indien mogelijk denk ik (al weet ik daar niet veel over).
Moderne klimtouwen zijn uit nylon gefabriceerd. De kern uit nylon filamenten en de mantel uit geweven nylon. Ik denk zelf dat vooral Nylon 6 gebruikt wordt, of Nylon 6,6, maar dat zou ik eerst eens moeten opzoeken voor ik dat met zekerheid kan zeggen. Nu ik er over nadenk, de kern is waarschijnlijk Nylon 6, maar aangezien polyesters minder UV-sensitief zijn is het volgens mij ook mogelijk dat ze de mantel daarmee weven. Dyneema is een polyethyleen, en dus zeer vatbaar voor UV-degradatie.
Als we het dan specifiek over nylon willen hebben, waar volgens mij dynamische klimtouwen van gemaakt worden, dan heeft UV-degradatie als gevolg dat er onder UV-blootstelling een chemische reactie optreedt (wel ze wordt eigenlijk sterk gecatalyseerd dacht ik maar ik weet de details niet meer), die de polyamide keten opbreekt in kleinere stukken door de primaire bindingen te breken. Dit heeft een lagere uts of dus treksterkte als gevolg.
Polymeren kunnen hiertegen beschermd worden met UV-stabilisators. Deze heb ik nooit echt bekeken in mijn (beperkte) studies van polymeren maar deze dienen dus om nylon te beschermen tegen de effecten van UV-degradatie. Maar dus, zowel Nylon als Dyneema, gefabriceerd voor onze bandlussen en klimtouwen, zullen waarschijnlijk door de fabricanten goed behandeld worden met UV-stabilisators om hun UV-degradatie vatbaarheid zoveel mogelijk te beperken zodat wij er meer en langer mee buiten kunnen komen.
Uiteindelijk komt het allemaal nog neer op de tijdsduur dat ons materiaal blootgesteld is aan het zonlicht/UV, en zeker dankzij die UV-stabilisators worden die tijdsduren verlengd.
En vooral op vlak van die tijdsduren zit je safe. Laten we even enkele schattingen doen, en bij die schattingen naar worst case scenario's kijken. Als je 50 dagen op een jaar gaat buitenklimmen wat al relatief veel is, en ze op die dag een tiental uur zon zien (wat ook veel is want ze zitten in de rugzak/schaduw/...), dan komt dat ruwweg overeen met 50 volle dagen zonlicht (als we even ruwweg 10 uur zonlicht nemen op een dag wat ook een negatieve schatting is aangezien er vaak, en zeker tijdens de zomer, 15uur zon op een dag is en dat dus maar 35 volle dagen zonlicht zou geven). Na 5 jaar klimmen (de tijd waarna je bandlussen/touw warschijnlijk toch eens vervangt) zit je dan via een ruwe negatieve schatting aan 250 dagen zonlicht, of zo'n 8 maand. Pas na vele maanden blootstelling wordt de UV-degradatie echt merkbaar/alarmerend.
Hier had ik graag wat cijfers voorgelegd want ik heb hier zelf geen onderzoek naar gedaan en bij zoeken naar 'exposure to sun and uv light nylon 6' op google kwam ik op volgende cijfers uit:
http://unirope.com/sling/exposure-to-sun-and-uv-light/
Nylon strengen (voor touw met UV-stabilisatoren moet je kijken naar de rode driehoeken denk ik) verliezen na een jaar continue blootstelling tot 30% van hun treksterkte, en na 3 jaar 50 tot 60% van hun treksterkte. Vervang dus je touwen en bandlussen voordat ze twaalf maanden blootgesteld zijn, voor de actieve klimmer die meer dan 50 dagen in een jaar klimt is dat pas na meer dan 5 jaar gezien mijn ruwe schatting hierboven. Zeker als je dan nog eens erbij neemt dat vooral de mantel van je touw UV-licht opneemt en afzwakt, en het de kern van je touw is die je lasten draagt, weet je dat deze, ook na 250 klimdagen, nog relatief safe is.
Om uiteindelijk op de oorspronkelijke vraag terug te komen: je setjes hangen nu 3 maand buiten en dat is uiteraard niet ideaal. Ze zullen 3 maand zon zien (gelukkig korte dagen) en dus door UV degraderen in hun sterkte. Daarnaast heb je ook wind en water als erosie, en oxidatie, al bij al niet ideaal. Volgens mij zullen ze nog altijd een val houden hoor, ik zou er zelfs geld op durven inzetten. Maar je moet ergens de grens trekken, hoe oud zijn de setjes al, hoeveel heeft het polymeermateriaal al afgezien, enz... En hoewel ik denk dat je er nog op verder zou kunnen klimmen, is het inderdaad het risico van de 10 euro zeker niet waard. Als je het setje niet meer moet hebben (maar zie zelf maar wat je er mee doet) breng het eens binnen aan je lokale universiteit en doe er een trektest op, benieuwd aan hoeveel kN treksterkte je dogbone het begeeft in vergelijking met wat op het etiket staat.
Excuses voor mijn heel lang antwoord, maar de blok is voor mij als student begonnen, en dan vind ik plots alles op internet interessant (zo ook Belclimb topics). Verder nog even benadrukken dat ik vooral in werktuigkunde verderga (en dus ook via materiaalkunde vooral metaalkunde) en dat polymeren zeker niet mijn specialiteit is en ik misschien hier en daar dus een foutje maakte (geen idee of ze echt Nylon 6 gebruiken in klimtouwen, maar ik dacht van wel en het feit dat als ik google op 'exposure to sun and uv light nylon 6' ik op een Unirope website uitkomt lijkt me daar gelijk te geven al ben ik niet zeker. Of ze polyester of polyamide gebruiken voor de mantel, ook geen idee maar polyester lijkt me dan misschien logischer. Als iemand me hier en daar nog kan corrigeren, ga uw gang.
)
